Asia

DATU INTERESGARRIAK:

• Azalera: 44.485.900 km²
• Herrialdeak: 44
• Handiena: Errusiar Federakundea (13.119.582 km²)
• Txikiena: Maldivak (300 km²)
• Punturik altuena: Everest (8.848 m)
• Punturik baxuena:Itsaso Hila (Itsas mailaren azpitik 400 m-ra)
• Tenperatura maximoa:54 °C (Tirat Zevi. Israel)
• Tenperatura minimoa:–68 °C (Verkhoyansk, Errusiar Federakundea)

Asia munduko kontinenterik handiena da. Bere azalera, guztira, mundu osoan urgaineratutako lurren herena da. Asia kontinentea Europari lotua dago; Suezko ubideak eta Itsaso Gorriak Afrikatik bereizten dute, eta Beringo itsasarteak Amerikatik. Ozeano Artikoa, Indiako Ozeanoa eta Ozeano Barea ditu inguruan. Ia lur guztiak Ipar hemisferioan daude.

Kostaldea nahiko koskatsua da eta, bertan, penintsula ugari (Kamchatka, Korea, Indotxina, Deccan), golkoak (Tonkin, Siam, Bengala, Pertsiakoa) eta kostaldeko itsasoak (Okhotsk, Horia, Txinakoa, Arabiako itsasoa) daude; urpean fosa sakonak daude (Filipinetakoa) eta uharteak ere, ugari dira (Japoniako uhartedia, Filipinetako uhartedia, Borneo, Sumatra, Kurilak).

Asia kontinentearen batez besteko altuera, itsas mailaren gainetik 950 metrokoa da, nahiko normala dena hango mendikate handiak kontuan hartzen baditugu. Asian ditugu munduko tokirik garaienak (Everest mendia), baina baita baxuenak ere (Itsaso Hila). Asiako iparraldean Siberiako lautadak eta goilautadak dira nagusi. Kontinentearen erdigunean mendi eta goi-lautada asko daude (Iran, Tibet, Pamir), eta mendikate ugari egoteaz gain, bertan Gobiko basamortua eta Takla Makan basamortua daude. Hegoaldean, mendiak eta lautadak tartekatu egiten dira.

Tibeteko goi-lautada

Gobiko basamortua

Mendiei dagokienez, ipar-ekialdean Verkhoiansk, Txerski eta Kolima mendiak daude. Erdialdean, mendilerro handi bat dago, eta bertan, Tian, Altai, Kunlun eta Himalaia mendiak daude. Mendebaldean, Turkiatik beste mendilerro handi bat abiatzen da, eta bertan, Kaukaso mendiak, Taurus mendiak, Elburz mendiak eta Zagros mendiak daude; horiek Himalaia mendikatearekin bat egiten dute eta, horrela, Indotxinaraino iristen dira (Anamm mendikatea).

Asiako ibaiak oso luzeak eta emari handikoak dira, mendikate handietako elurren ondorioz, eta euria maiz egiten duelako. Ozeano Artikoan, besteak beste, Obi, Jenisei, Lena eta Kolima isurtzen dituzte urak. Ozeano Barean, Amur, Huang He (Horia), Txang Jiang, Xi Jiang eta Mekong ibaiek isurtzen dituzte urak. Ganges eta Indo bezalako ibai garrantzitsuak Indiako Ozeanoan itsasoratzen dira.

Badaude urak barnealdeko itsasoetan isurtzen dituzten ibaiak, hala nola, Aral itsasora (Daria, amu Daria ibaiek), Kaspiar Itsasora (Ural ibaiak), eta aintziretara isurtzen dituztenak, hala nola, Baikal eta Baljash.

Baikal aintzira

Aral itsasoa

Caspio itsasoa